Een vrouw die alles doet voor plastische chirurgie, een man die op zijn zeilboot bivakkeert nadat zijn vrouw hem het huis uit heeft gezet, een inbreker die zich verstopt in een kast in de slaapkamer, Russen met een accent en een snor, George Clooney als onverbeterlijke vrouwenverslinder. Wat hebben deze dingen gemeen? Het zijn enorme clichés en ze zitten allemaal in de nieuwe film van de Coen Brothers, Burn After Reading.
De broers, die toch tot mijn favoriete regisseurs behoren, hebben de plank deze keer misgeslagen. Het is duidelijk dat ze een spel willen spelen met clichés, zoals ze dat in bijna al hun films doen. (De personages gaan niet voor niets twee keer naar een ordinaire komedie, waar ze overdreven lachen met popcorn en cola in de hand.) Het zijn grootmeesters van de parodie, grootmeesters omdat ze het geparodieerde genre boven zichzelf uit laten stijgen en een heel nieuw type film creëren. Maar deze keer blijft het spel uit – en wat heb je dan: een platte lachfilm die niet grappig is.
Essentieel bij het spelen met clichés is de twist; door het een halve slag te draaien kan het volkomen origineel worden en daardoor commentaar leveren op het gewoonlijke gebruik. In Burn After Reading is de enige twist geweld. Het lijkt alsof de Coens steeds niet wisten wat ze met hun motief of verhaallijn aan moesten en het daarom maar kapot maken, letterlijk. Ik sprak ooit iemand die graag verhalen schreef, maar ze nooit tot een einde wist te brengen. Dus elk verhaal eindigde met een grote ontploffing. (En toen kwam er een olifant en die blies het verhaaltje uit!) Van de Coen Brothers mag je toch meer verwachten.
In de geniale film No Country for Old Men, die zij vorig jaar uitbrachten, gebeurt iets soortgelijks. Maar hierin staat de chaos van het geweld in dienst van het verhaal: het nietsontziende afbreken van alle leven ís het verhaal. De ultieme engerd Anton Chigurh (spreek uit Eeenton Chiguuuuurrrrrr) die als een bijna mythologische mensenduivel de dood toebrengt aan wie zo ongelukkig is hem tegen te komen is zelf de ontploffing. Hij verschijnt uit het niets en verdwijnt uit het niets, hij is het Niets. Dat is wat anders dan uit arren moede alle verhaallijntjes op niets uit te laten lopen.
The twist in the tale: kijk naar Roald Dahl hoe je dat aanpakt. Of naar het onheilspellende verhaal van Henry James, The Turn of the Screw. Als je een halfslag draait, verandert het hele verhaal in zijn negatief. Zijn die kindjes soms mensenduivels? Of de gouvernante? Waart er echt een geest rond, of spelen de kinderen een vuil spel met de geest van hun juf? (Daarom is het ook onvergeeflijk dat de vertaling De Onschuldigen heet. Je noemt Het Proces van Kafka toch ook niet De Onschuldige). In Burn After Reading ontbreekt de twist en turn: al wat rest zijn losse schroefjes die de film niet tot een eenheid smeden.
Ik ben bang dat de Coen Brothers er bij deze film op hebben vertrouwd dat hun naam voldoende was om een twist aan het cliché te geven. Je weet dat je alles moet zien als parodie, als een welbewuste keuze om het cliché in te zetten, simpelweg omdat hun naam op de credits staat. Maar dat is niet genoeg. Ze zijn lui geweest en daar word je als kijker ook lui van. Gapen bij een komedie betekent nooit veel goeds. Tijd om de categorische imperatief boven hun bed te hangen.