Opnieuw leen ik wat materiaal van Michael Sandel, dit keer om beter te begrijpen wat die categorische imperatief van Immanuel Kant nu betekent en voor implicaties heeft. Twee filmpjes, die corresponderen met de twee bekendste formuleringen van de imperatief, zoals Kant die geeft in zijn Fundering voor de metafysica van de zeden (1785).
1. ‘Handel alleen volgens die maxime waardoor je tegelijkertijd kunt willen dat zij een algemene wet wordt.’ Is het mogelijk om je gedrag of keuze uit te breiden tot een algemene of natuurwet – met andere woorden, stel dat iedereen steeds zo zou handelen als jij op het punt staat te doen, zou dat redelijkerwijs mogelijk zijn of stuit je dan op een logische tegenstrijdigheid? De beroemdste illustratie hiervan is het voorbeeld over het liegen. Je mag nooit liegen, aldus Kant, want als liegen een algemene wet zou zijn, zou ‘liegen’ en ook ‘waarheid’ betekenisloos worden. Sandel legt vanaf 09:18 tot ongeveer 20:00 helder en grappig uit hoe dat zit.
2. ‘Handel zo dat jij het menszijn, zowel in eigen persoon als in de persoon van ieder ander altijd tegelijk als doel, nooit louter als middel gebruikt.’ We gebruiken allemaal voortdurend mensen als middel: de kassajuffrouw om af te rekenen, de kapper om je haar te laten knippen. Maar je mag nooit de mens tot dat middel reduceren. Elk mens, ook de grootste vijand, heeft waarde in zichzelf, een waarde die gerespecteerd dient te worden. Ook als het gaat om een kindermoordenaar die niet wil vertellen waar hij zijn slachtoffer verstopt heeft?
Lees ook over het Utilisme.