Epicurus staat bekend als de filosoof van het genot, van het hedonisme. In een sixties-achtige commune leefden hij en zijn vrienden en vriendinnen samen, vrij van verplichtingen, vol van vriendschap. Toch leidt de hedonistische ethiek van Epicurus tot een leven van matigheid en rust. Hoe zit dat?
* Bevredigen van lust – genot – is de weg naar geluk.
* Maar: lust moet je vooral begrijpen als afwezigheid van pijn. ‘Hebben we geen pijn, dan hebben we geen lust meer nodig.’
* Instant lustbevrediging is vaak niet slim op de lange termijn (je wordt dik, loopt een soa op, belandt in de goot). In het goede leven streef je daarom naar de bevrediging van je behoeften, naar genot, maar wel door het verstand geleid.
* Zelfredzaamheid staat voorop: richt je alleen op de behoeften die je zelf kunt bevredigen en waar externe factoren dus geen noodzakelijk belang in hebben.
* Geniet, maar zorg dat je niet afhankelijk wordt van genot.
* De hoogste lust is van geestelijke aard: ataraxia, onverstoorbaarheid of gemoedsrust.
Het ‘viervoudig medicijn’ om gemoedsrust te bereiken:
1. De goden doen niets (daar hoef je dus niet je handelen op af te stemmen)
2. De dood betekent niets (‘wanneer wij er zijn, is de dood er niet, en wanneer de dood er is, zijn wij er niet meer’ – daar hoef je dus niet bang voor te zijn)
3. Lust is gemakkelijk te bereiken (als je behoeftes beantwoorden aan het criterium van zelfredzaamheid)
4. Onlust is gemakkelijk te negeren of te vermijden (ga d’r maar aan staan)
Het belangrijkste is eigenlijk om inzicht te krijgen in je behoeftes. Daar hangt alles van af. Hoe doe je dat? Gebruik je verstand én je fantasie:
‘Bij alle verlangens moet men de volgende vraag stellen: Wat zal er met mij gebeuren wanneer in vervulling gaat wat ik nu zo hartstochtelijk wens? En wat als het niet gebeurt?’
Als je je hier een eerlijke voorstelling van maakt, kun je ook de volgende vraag beantwoorden: Gaat achter de hedonistische wens (bijvoorbeeld een mooi huis bezitten) niet een andere behoefte schuil (samenwonen met een lieve huisgenoot)?
Op de vraag hoe je die laatste behoefte – lieve mensen om je heen hebben, niet toevallig het belangrijkste middel tot het verwerven van levensgeluk volgens Epicurus – kunt rijmen met zelfredzaamheid, heb ik helaas geen antwoord.
Epicurus’ Brief over het geluk verscheen bij de Historische Uitgeverij. Lees ook Handige tips voor een sterk karakter – Aristoteles en deugdethiek en Epicurus: natuurlijke verlangens als leidraad voor levenskunst.
In het kader van het vak Ethiek dat ik verzorg in de minor Praktische Filosofie aan de HvA zal ik hier de komende tijd korte stukjes plaatsen over de basisbeginselen van ethiek.