Tegenover het zelfonderzoek als mythe, waarbij je jezelf uitvergroot, het verhaal van je leven laat centreren rond één scharnierpunt, of dat nu een gebeurtenis of een eigenschap is – daartegenover staat de mislukking.
Is niet alles in het leven gedoemd te mislukken, al was het maar doordat er onvermijdelijk een eind aan komt? Is het dan niet beter de mislukking te omarmen, om je schouders te slaan als een mantel, er helemaal in te verdwijnen?
Het leven is een aaneenschakeling van mislukkingen, maar juist in die mislukkingen, in de kleinzieligheid en miezerigheid ervan, ligt het grootse drama van de mens besloten.
Zo raakt de mislukking alweer aan het mythische. De catastrofale mislukking, die trekken krijgt van een tragische ondergang. Opnieuw een scharnierpunt waaromheen het leven draait.
Het is moeilijker om creatief zelfonderzoek te doen naar je leven als mislukking dan als mythisch verhaal. ‘I know of nothing more difficult than knowing who you are and having the courage to share the reasons for the catastrophe of your character with the world.’ (Uit David Shields, Reality Hunger)
De catastrofe van je karakter… dat gaat nog een stap verder. Je leven kan mislukken, misschien heeft het lot niets voor je in petto. Je kunt je leven zelfs moedwillig laten mislukken, er een project van maken en de ondergang zo goed mogelijk orkestreren. (Ooit was ik dat van plan: ‘Ik woonde in Lunetten, daar wonen veel leuke mensen, maar ook veel mislukte mensen. Ik had een knipperlichtrelatie en een kat. Geen werk en niet eens recht op een uitkering. Aan alle randvoorwaarden was voldaan.’). In het ene geval kun je er niets aan doen, in het andere geval is er toch nog íets gelukt.
De catastrofe van je karakter: daar kun je zelf niets aan doen, maar je kunt er ook geen eer aan behalen. Het is de bodem van de mislukking. Is elk karakter een catastrofe? Zo klinkt het wel. Als je maar diep genoeg graaft, kom je vanzelf op die bodem terecht, de keiharde, betonnen bodem waar niets meer op kan groeien. Geen project, geen verantwoording, geen troost.
Het stopt niet bij het bereiken van de bodem. Je moet weer naar boven klimmen, om wat je hebt gevonden ‘met de wereld te delen’. Zónder er een prachtig, mythisch verhaal van te bakken.
Wat mij betreft is dit een definitie van literatuur (een van vele mogelijke definities). Graven tot op de bodem van je catastrofale karakter, de mislukking recht in de ogen kijken en weer omhoog klimmen om de hele wereld je vondsten te tonen.