Literatuur. Filosofie. Nieuwe / media.
door Miriam Rasch
‘Filosoferen over vrijheid, zijn en abrikozencocktails? In het café nota bene? Ben je te lui om te werken voor je geld, jij existentialist, te droevig of te dronken om je handen uit de zwarte-coltruimouwen te steken, onderwijl anderen de maat nemend met je absolute vrijheid en absolute verantwoordelijkheid? Dat is precies wat we níet nodig hebben.’
Of… wél natuurlijk! Lees verder over De existentialisten (The Existentialist Cafe) van Sarah Bakewell bij De Groene Amsterdammer. Of op Blendle.
Wie zal niet zeggen, in navolging van zelfhulpboeken, Oprah en Dr. Phil, dat een beetje boosheid goed voor je is? Vooral als je verlegen bent of slecht wordt behandeld. Maar is dat wel zo? Martha Nussbaum, een van de belangrijkste hedendaagse filosofen, onderwerpt boosheid in Anger and Forgiveness (Woede en vergeving, vertaald door Peter Diderich en Bep Fontijn, verschijnt in november) aan een stringent onderzoek en moet concluderen van niet. Boosheid werkt vrijwel altijd contraproductief, zegt ze, of het nu gaat om persoonlijke relaties of over politieke veranderingen.
Lees verder hieronder of op Athenaeum: Het gaat niet om jou. Niet boos worden “Anger and Forgiveness (Woede en vergeving): de nieuwe Martha Nussbaum is vintage Nussbaum” verder lezen
‘Kan een door seks bezeten tijdperk tegelijkertijd vol zijn van lusteloosheid?’ vraagt de achterflap van Wilhelm Schmids Sex-out. De seksuele impasse filosofisch beschouwd (Sexout, uit het Duits vertaald door Willem Visser). In een bijzonder kwiek en je zou kunnen zeggen lustig betoog beantwoordt Schmidt deze vraag allereerst met ‘ja’ om vervolgens tien strategieën te geven om in lusteloze tijden de seks weer terug te veroveren.
Lees verder hieronder of op Athenaeum: Op de bedrand met Wilhelm Schmid “Wilhelm Schmid – Sex-out. De seksuele impasse filosofisch beschouwd” verder lezen
Deze week in De Groene Amsterdammer: een beschouwing van mijn hand over twee recente filosofische boeken, Wereldverbeteraars van Larissa MacFarquhar (vertaling van Strangers Drowning) en Rusteloosheid van Ignaas Devisch.
Wat die twee met elkaar te maken hebben? Ze relativeren de vrijheid en autonomie van het individu door te laten zien dat we vaak gewoon doen wat we niet laten kunnen, for better or for worse.
Lees hier mijn recensie van Vrouw van Karl Ove Knausgård: Knausgårds stront en het kwaad
Veel lezers zullen al iets over Vrouw, het zesde, laatste deel van Karl Ove Knausgårds Mijn strijd, hebben gehoord voordat het in Nederlandse vertaling verscheen. Dat het zou gaan over de ontvangst van het eerste deel, Vader, over de weerslag daarvan op zijn manisch-depressieve vrouw, en dat Knausgård zou aankondigen te stoppen met schrijven. De laatste zin was al berucht en besproken en is nu dan ook eindelijk écht vertaald (helaas is net in deze cruciale zin een zetfout geslopen): ‘Daarna nemen we de trein naar Malmö, stappen in de auto en rijden we naar huis, en die hele rit zal ik genieten, echt genieten, van het idee dat ik geen schrijver meer ben.’ “De stront en het kwaad: Vrouw, deel VI van Karl Ove Knausgård – Mijn strijd” verder lezen
Het was een chaotisch leesjaar voor mij. Zelfs het maken van het overzicht nu, op dit moment, is een chaotische aangelegenheid. Tussen de bedrijven door, in alle haast nog wat titels toevoegend aan Bookpedia, waarin ik al jarenlang bijhoud wat ik heb gelezen en wanneer en hoe goed of slecht ik het vond, heen en weer stappend voor mijn kast en scrollend in telefoon en iPad. Ik heb mijn systeem laten verpieteren en iedereen weet dat een verpieterd systeem géén systeem is.
Dat heeft verschillende oorzaken, die verder geen excuus zijn. Het lezen van e-boeken maakt wat je leest minder zichtbaar – ik las er volgens Bookpedia 14 van. Daarnaast heb ik heel veel boeken niet uitgelezen – zet je die wel of niet in je systeem? Ik moet van mezelf altijd tot een kwart van het boek lezen (zo’n relatieve regel werkt heel goed), als ik dan niet verder lees, heeft dat een reden, en alles met een reden mag in het systeem. Maar nu zijn er ook gratis eerste hoofdstukken te downloaden, losse essays, korte verhalen, literaire tijdschriften die weer gevolgd moeten worden, om nog niet te spreken van m’n Instapaper-app met ruim 500 ongelezen fantastische stukken…
Nou, zo dus.
Gelukkig was mijn voornemen vorig jaar: minder boeken lezen. Dat is gelukt. Aandachtiger lezen, echter? Ik heb mijn best gedaan, maar ik vrees dat het niet altijd ervan gekomen is. Here we go.
51 boeken noteerde ik in 2015, waarvan ik er maar 34 heb uitgelezen, er nog in 6 bezig ben (tja), de rest: niet uitgelezen, of in sommige gevallen iets aardiger gezegd: deels gelezen.
De beste boeken die ik las verschenen niet in 2015:
– Dagen van verlating van Elena Ferrante
– Moby Dick (eindelijk!) van Herman Melville (download ook de briljante app OMBY, of het nu gelezen hebt of niet)
– Malina van Ingeborg Bachmann
– Psychopolitiek van Byung-Chul Han
Als het gaat om aandachtig lezen… het laatste deel van Mijn strijd van Karl Ove Knausgård begon ik al vorig jaar te lezen in het Deens, 1300 pagina’s heb ik eerst wat worstelend maar vervolgens weer op z’n Knausgårdiaans verslonden in een taal die ik officieel nooit heb leren lezen. Ben ik trots op. En interessant om te bemerken: door de steeds terugkerende woorden die je wel móét opzoeken in het woordenboek, krijg je een vrij nauwkeurig beeld van de thematiek (denk: schaamte, vertrouwen, veiligheid).
Verdere aanraders uit 2015:
– De kat van Takashi Hiraide (categorie vertaald)
– Satin Island van Tom McCarthy (Engels)
– Bureaucratie is een inktvis van René ten Bos (filosofie)
– Dood werk (de titel alleen al!) van Maarten van der Graaff (poëzie)
Ik heb vrijwel geen Nederlandse literatuur gelezen dit jaar (ja! ik herinner me nu dat ik die fantastische vergeten roman herlas, Celly: Lessen in Charleston van Constant van Wessem). Wel veel stukjes Roland Barthes. En als ik dringend rust nodig heb, ligt naast mijn bed het Dagboek van de gebroeders De Goncourt klaar, werkelijk het meest ontspannende boek dat ik ken.
PS: vergeet ook niet elk jaar een Sebald te lezen (misschien toch weer het allerbeste dit jaar, met Bier met Boeken kozen we nu Austerlitz). En voor alles wat is besproken in de Keldercast (die niet meer is…) zie hier.
Mijn voornemens voor 2016 zijn niet zo origineel, want aandachtiger lezen wil ik nog steeds. Herlezen is daar een onderdeel van. Misschien waag ik me weer aan Proust of Dostojevski, ik heb wel behoefte aan zo’n opgave, parallel aan de aanhoudende zoektocht naar nieuwe literatuur die het leven nú weerspiegelt – en dan bedoel ik vooral: leven en schrijven in tijden van het web. Die zoektocht levert minder op dan ik zou willen. Satin Island is echt een roman die alleen nu geschreven had kunnen worden. How Should a Person Be van Sheila Heti ook. Dood werk van Maarten van der Graaff is poëzie die gebruik maakt van vormelementen van internet, heel goed. Ik wil meer van dat soort dingen lezen. Maar je moet je dan door zoveel niet-zo-goeds heen worstelen, dat een megaklassieker daar wel bij gelezen zou moeten worden.
En schrijven. Dat is het voornemen én de opgave (en zoektocht en worsteling) in 2016. Schrijven, schrijven, schrijven.
Ik wil deze bespreking van Bureaucratie is een inktvis van René ten Bos beginnen met een bekentenis. Het is altijd met enige schroom dat ik zeg dat ik projectmanager ben. Want dat doe ik, ik manage projecten. Wat voor projecten? Ach, wat doet dat ertoe: ik schrijf begrotingen in met formules doortimmerde Excel-sheets, verantwoordingen en evaluaties, vastgelegd in tientallen documenten, met honderden tussenkopjes en duizenden woorden. Die documenten hebben allemaal meerdere versies, worden gemaild, geprint, van map naar map verplaatst, tot het project afgelopen is en het dossier gearchiveerd wordt.
Lees verder hieronder of op Athenaeum: Bureaucraten houd uw bacteriën bij u! “Bureaucraten houd uw bacteriën bij u! Recensie van Bureaucratie is een inktvis, René ten Bos” verder lezen
Wie de diagnose leest die hoogleraar psychologie Paul Verhaeghe in Autoriteit voor Nederland en België stelt, moet wel somber worden: autoriteit werkt niet meer, waardoor we allemaal stuurloos rondzwalken. Onderwijs, zorg, politiek, (geestelijke) gezondheid: op alle vlakken is er iets goed mis. Gelukkig blijft het niet bij die diagnose. Verhaeghe schetst ook de contouren van een oplossing. Maar eerst hebben we een echte revolutie nodig, en hoe die eruit ziet weet niemand.
Lees verder hieronder of op Athenaeum: Geen genezing zonder revolutie, over Paul Verhaeghe – Autoriteit “Recensie: Paul Verhaeghe – Autoriteit. Geen genezing zonder revolutie” verder lezen
Het kwam al kort aan de orde in eerdere afleveringen van de Keldercast: het grote aantal kunstenaars dat optreedt in recente romans. Reden genoeg om een hele aflevering te wijden aan het thema kunst. Luister op hard//hoofd naar een gesprek over De eerste foute man van Miranda July, Onbetamelijk gedrag van Lena Andersson en Forty-one false starts van Janet Malcolm (oftewel: over ongemakkelijke seks, het genie als klootzak en cynische kunstliefhebbers).
De filosoof Byung-Chul Han, van Koreaanse komaf maar al jaren in Duitsland wonend, is een van velen die zich kritisch uitlaten over digitalisering en de neoliberale ideologie die het internet kapitaliseert. Tegelijk is hij een van de weinigen die dat doet in een diepgravende analyse die persoonlijk ongenoegen met de Facebookwereld ontstijgt en leidt tot een omvattende kritiek van de hedendaagse maatschappij. Een denker met één verhaal dat hij steeds weer herhaalt, als in een caleidoscoop, tot je ervan overtuigd bent: we leven in een digitaal panopticum en de bewakers zijn we zelf.
Lees hieronder verder over Psychopolitiek. Neoliberalisme en de nieuwe machtstechnieken of kijk bij Athenaeum: Omvattende kritiek op onze ‘vrije’ wereld “Recensie Byung-Chul Han – Psychopolitiek: Een ‘vrije’ wereld?” verder lezen