In sommige boeken valt alles op zijn plek, en juist het afgemaakte karakter van het verhaal is onbevredigend. Alles klopt en alles heeft betekenis en dat strookt niet bepaald met mijn ervaring. Bovendien is het ietwat saai.
Hetzelfde gevoel krijg ik als mensen op die manier hun leven proberen te duiden. Ik sprak met een Russische vrouw die in elke vezel mijn tegendeel was. Elke uitspraak die we deden, wees erop dat Russische en Nederlandse vrouwen wel de twee polen moeten zijn van wat er zo’n beetje mogelijk is in het vrouwelijke spectrum. Dat stel ik zo generaliserend omdat het hele gesprek (en we brachten een middag en avond samen door) steeds weer uitkwam op culturele verschillen, geworteld in overtuigingen waar je normaal gesproken niet zo bij stil staat. Kort gezegd: ik heb me nooit zó geëmancipeerd en atheïstisch gevoeld als toen.
We zaten op de veerboot naar Helsingborg. Ik hield de deur open voor een kind. ‘I cannot believe you opened the door… for a man!’ zei zij. ‘A man? He was fourteen years old, a kid.’ ‘Yes, but he is a man. You do not hold the door for a man.’ Ik protesteerde. ‘No,’ ging ze verder, ‘you have to let the man help you, or you will never find a man. And then you will remain incomplete, like one half, unhappy and unfulfilled.’ Wow.
Het meest opmerkelijke dat ze me vertelde was dat baby’s het gezin kiezen waarin ze geboren worden. Dit klinkt zo absurd in mijn oren dat ik niet wist wat ik moest zeggen. Eigenlijk wilde ik zeggen: stel dat geen enkele baby jou kiest, wat zegt dat dan over jou? Soms stel ik me voor dat ik in reïncarnatie zou geloven. Wat zou ik dan in mijn vorige leven zijn geweest om dit leven te verdienen? Misschien wel een abortusarts. Gelukkig geloof ik niet in reïncarnatie en ook niet in baby’s die als betekenisvolle manna in je schoot vallen.
Hoewel, gelukkig? Is het niet heerlijk om wél op deze manier te denken? Ik word er opstandig van als er een dikke deken van betekenis wordt gelegd over de wereld die mijns inziens volkomen doel- en betekenisloos is. Vooral omdat ik het nogal arrogant vind om te denken dat je als simpel mensje de potentiële betekenis van het universum zou kunnen doorgronden. Misschien wil ik niet ontkennen dat die er is, maar wil ik zeker niet zo hoogmoedig zijn om te beweren dat ik hem ken en kan uitleggen.
Niettemin heb ik het vermoeden dat mijn Russische vriendin een stuk gelukkiger is in haar geloof aan de baby’s die kiezen. Stiekem ben ik wel jaloers op die overtuiging, want die maakt het leven er een stuk makkelijker op. Je hoeft minder na te denken – of in elk geval op een andere manier. Al het slechte is om te buigen in iets goeds, namelijk zin. Wat er ook gebeurt, wat je ook doet, het heeft een bedoeling die buiten jezelf ligt en die je (de hoogmoed!) kunt ontcijferen.
Het wil er bij mij niet in, ik ben te westers en heb te veel Sartre gelezen. Want, die bedoeling buiten jezelf is natuurlijk een projectie van iets binnen in jezelf. Dat weet ik dan weer zeker. Mensen bedenken immers zelf wat die bedoeling is, en ik snap niet dat ze dat niet inzien. Het is een verzinsel, met zoekende baby’s en mannen die je al dan niet helpen. Ze vertellen zichzelf een verhaal met de aloude stelregel dat er niet zonder reden mussen van het dak mogen vallen (ik heb die regel van W.F. Hermans altijd al potsierlijk gevonden) – een verhaaltje met een clou.
Ik voel me voor de gek gehouden door sommige boeken met een te duidelijke clou, en uiteindelijk voel ik me ook voor de gek gehouden door zulke praat waarin alles in een sluitend, zinvol verband wordt geplaatst. Alles krijgt daarin zijn betekenis, maar die betekenis kan even makkelijk veranderen, tegelijk met de omstandigheden.
Een dag na mijn Russische ervaring sprak ik een Tsjechische die vertelde over een zwanger meisje dat niet kon reizen. Het zwangere meisje zou eerst komen en dat zou dan ‘betekenen’ dat ze nog één keer alleen kon genieten, voordat ze een kind zou krijgen. Maar het zwangere meisje komt op doctor’s orders toch niet en dat betekent dan opeens dat de baby haar nu alvast de belangrijke les leert dat ze niet meer alleen is. Face the truth, wilde ik zeggen. Het is gewoon zwaar klote als je je vakantie moet afzeggen vanwege zwangerschapscomplicaties. Maak het niet mooier dan het is. Life sucks sometimes.
Weet je wat het leuke is? Dat het leven niet altijd suckt. Dat zinloze, toevallige schoonheid veel mooier is. Dat ik zelf kan beslissen welke betekenis gesprekken voor mij hebben. Dat ik er niet van hoef te leren. Het zijn cadeautjes, cadeautjes zonder aanleiding. En die maken mij het vrolijkst van allemaal.