Wat hebben mensen met een verhaal te zoeken in de AllerHande? Nou, ze delen hun familierecept of een kar met boodschappen. Daar zit natuurlijk een verhaal achter. Iedereen zal wel een anekdote uit zijn leven kunnen vertellen waarin voedsel een belangrijke, misschien zelfs smeuïge rol speelt. Er bestaat in de literatuur een heel genre van eetromans en -verhalen. Door zulke verhalen te delen (met foto’s van de betrokkenen) krijgt de Albert Heijn een menselijk gezicht. Je neemt de AllerHande niet meer alleen mee voor de recepten, maar ook om even lekker te lezen. Klantenbinding heet dat.
Er is meer aan de hand. Mensen met een verhaal: daar draait alle media tegenwoordig op. Een glossy als AllerHande kan niet achterblijven. De honger naar verhalen van gewone mensen, in wie we ons herkennen, is onstilbaar. En de gretigheid waarmee iedereen zijn eigen verhaal voor het voetlicht brengt, is recht evenredig. Omgekeerd blijken sterren, de ongewone mensen zogezegd, ook maar mensen met een verhaal. Eindresultaat: iedereen is een ster, iedereen ongewoon, iedereen een beetje gek.
Het is sinds de uitvinding van commerciële televisie en internet natuurlijk ook heel makkelijk om je verhaal te vertellen. Kijk maar naar al die weblogs. Toch denk ik dat de overvloed aan levensverhalen (vaak vooral verhaaltjes) in de publieke sfeer niet alleen op de rekening mag worden geschreven van de populaire media. Filosofen zijn ook schuldig.
Ik schreef al eens dat ik ooit een presentatie hield over de narratieve weergave van het leven in Idols. Dat zag je vooral als iemand weggestemd werd. Een filmpje toonde hoe een onopvallend typje opbloeide tot een sexy showtijger met diepe dalen en staande ovaties, tranen en relaties. ‘Het Idols-avontuur van Pietje Puk is nu ten einde,’ luidde de afkondiging. ‘Maar jullie zullen nog van me horen, hoor!’ gilde de onfortuinlijke bijna-Idol dan steevast.
Dat bedacht ik niet zomaar. Er is een breed gedragen opvatting in de filosofie dat mensen hun leven als een verhaal opvatten om het als zinvol te ervaren en er betekenis aan te geven. Ook is het een manier om je herinneringen te structureren. Door gebeurtenissen en ervaringen te duiden door narratieve elementen als oorzaak en gevolg, krijgt de chaos van leven een overzichtelijke aanschijn. Net als het benoemen van terugkerende thema’s of het karakteriseren van mensen in je omgeving alsof het personages zijn: de held die alle tegenslag overwint, de liefhebbende moeder, de avonturier.
Je leven interpreteren als een narratief verhaal strekt zich niet alleen uit naar het verleden, maar ook naar de toekomst. Dan gaat het om het actief vormgeven van je persoonlijke verhaal. Als je dat goed doet, word je misschien wel wie je bent. Ik draag deze narrative turn – excusez le mot – dan ook een warm hart toe. Mits het verhaal niet uitdraait op een buiging voor het noodlot. Zodra men denkt dat een oorzaak maar één gevolg kan hebben en het leven ingenieus als een tragedie van Shakespeare naar zijn einde toewerkt, verdwijnt juist die chaotische kwaliteit van het bestaan uit het zicht. Banken vallen om, om niets.
Het leven ís geen verhaal, mensen hébben een verhaal. Ik hoor alle Icesave-spaarders over dertig jaar al aan het nageslacht vertellen: ‘En toen…’ En toen ging ik het familierecept van de Van Iersels maar eens klaarmaken.