Waarom is eenzaamheid eigenlijk een ondeugd, vroegen Maarten ’t Hart en Jelle Brandt Corstius zich in Zomergasten af. De vraag herinnerde me een passage uit de (al eerder aangehaalde) dagboeken van Susan Sontag, waarin ze stelt dat seriousness voor haar een deugd is, de belangrijkste richtsnoer in haar leven. Later noemde ze zichzelf een zealot of seriousness. Ik vond het een opvallende uitspraak, omdat in deze eenentwintigste eeuw serieusheid of, in mooier Nederlands, ernst, eerder als ondeugd wordt gezien.
Niets zo erg als een gebrek aan humor. Vraag het aan datingsites (humor is belangrijker dan intelligentie of uiterlijk), reclamebureaus (zelfs waspoeders moeten met een kwinkslag aan de vrouw gebracht) en journaallezers (geinig bruggetje naar het weerbericht als statussymbool).
Ernst is op z’n best grappig.
Een grappig intermezzo tussen het lachen.
Ik doe daar ook aan mee, dat geef ik meteen toe. Ik gloei van binnen als iemand me humoristisch vindt, wat een compliment! Bij het presenteren voor Studium Generale kan mijn avond niet meer stuk als een volle zaal grinnikt om mijn ingestudeerde grapje. Maar ik stoor me wel aan de alomtegenwoordigheid van humor op alle mogelijke momenten en plekken, ook als de situatie niet om een lach of een relativerende opmerking vraagt. Niet alleen omdat de grappen vaak niet eens grappig zijn, maar ook omdat ernst soms gewoon fijn is.
Waarom is ernst zo in diskrediet geraakt? Terug naar Susan Sontag en Reborn. Zoals altijd las ik nadat ik het boek uit had wat recensies op internet. Het viel me op dat de ontvangst van Reborn (in vertaling: Herboren) heel wisselend was. De meeste besprekers vonden de dagboeken hysterisch, egocentrisch, en saai, wat op zich al een merkwaardige combinatie is. Anderen roemden juist Sontags invoelend vermogen, vonden haar twijfels ontroerend en haar abstracte zelfanalyses intelligent.
‘De meeste besprekers’ zijn in dit geval mannelijke recensenten, ‘de anderen’ vrouwelijke. Ik heb het vermoeden dat die grote verschillen tussen de waardering van mannelijke en vrouwelijke lezers iets te maken hebben met de ‘seriousness’ die Sontag beoefende als een deugd. Seriousness die mannelijke recensenten niet serieus nemen, maar afschieten met de predikaten ‘hysterisch’ en ‘saai’ – immers typisch vrouwelijke eigenschappen.
Zou het zo zijn dat het enorme ophemelen van humor iets mannelijks is? De onderzoeken die uitwijzen dat humor de belangrijkste eigenschap voor een partner is, melden vaak een verschil. Mannen willen namelijk een vrouw die kan lachen om hun grap, vrouwen willen door de man aan het lachen worden gemaakt.
Het is vrij zeker dat Susan Sontag niet om een willekeurige grap van een man zou lachen. Exit Sontag. Vrouwen kunnen zich denk ik beter verplaatsen in ernst opgevat als deugd. Nu weet ik ook heus wel dat dat niet altijd even prettig is, van die vrouwen die alles veel te serieus nemen en nooit eens iets kunnen afdoen met een flauwe grap – maar toch valt er iets te zeggen voor een herwaardering van de ernst, daar waar ernst op zijn plaats is.