‘Taking a next lover to remember the previous one…’ Dit citaat van Søren Kierkegaard is vrees ik niet erg representatief – zie het als een mooie conversation starter. Kierkegaard (op wie ik ben afgestudeerd) schreef onder vele pseudoniemen en dit citaat komt uit de mond van een ervan. Het is vooral Kierkegaards eigen liefdesverhaal waar ik het over wil hebben.
Terug naar het idee van liefde en locatie. Misschien moet echte liefde inderdaad wel onafhankelijk zijn van locatie. Betekent echte liefde juist het loslaten van je vertrouwde positie: een sprong in het onbekende. Dat is wat Kierkegaard zou zeggen (en dat spreekt niet echt uit het bovenstaande citaat). De uitdrukking leap of faith is dan ook terug te leiden tot Kierkegaard. Meestal is het van toepassing op faith, geloof, de sprong in het diepe die geloven voor hem betekent, maar je kunt het toepassen op alles… waaronder de liefde.
Wie was Kierkegaard? Nou, de grootste filosoof die Denemarken ooit heeft voortgebracht. Hij leefde van 1813 tot 1855 in Kopenhagen en wat je van hem moet weten is dat hij altijd spreekt over het individu en over keuzes. De sprong in het onbekende is de sprong van een individu – jij – en die sprong komt voort uit een keuze. Een keuze waar je je aan hebt te houden.
Eerst iets wat ikontdekte tijdens mijn vakantie, een paar dagen voor het schrijven van deze lezing. Ik ging een wandeling maken in Gilleleje, over een prachtig wandelpad langs de kust en haar kliffen. En – daar is het toeval weer – opeens verscheen daar een enorme steen aan de rand van het pad. Op de steen stond: ‘Søren Kierkegaard, 1813-1855. Deze steen werd geplaatst op zijn “yndlingssted”’ – wat betekent: zijn meest favoriete plek. Er staat op de steen ook een citaat: ‘Hvad er sandhed andet end en leven for en idee. Gilleleje, aug. 1835’. Oftewel: ‘Wat is waarheid anders dan leven voor een idee.’ Kierkegaard schreef dit dus in Gilleleje, in 1835. 22 jaar oud.
Bij de meeste mensen zou je dan denken: je bent 22, dat is best een grote uitspraak, daar kom je nog wel op terug. Kierkegaard niet. Terwijl hij nog aan de universiteit studeerde om dominee te worden (wat hij nooit zou worden), noteerde hij op zijn ‘meest favoriete plek’ (wat best kinderachtig klinkt) een kernidee van wat later zijn invloedrijke filosofie zou worden. ‘Wat is waarheid anders dan leven voor een idee.’ Hier heb je waarheid als de queeste van filosofie, maar het is een waarheid in de individuele vorm van een leven – jouw leven. En dat leven moet in dienst staan van één idee, een keuze.
Nu wordt het al behoorlijk abstract. En waar is de liefde gebleven? Een van de belangrijke keuzes die Kierkegaard zelf maakte in zijn leven had nu net van doen met de liefde. Twee jaar nadat hij deze woorden in Gillele noteerde, ontmoette hij de liefde van zijn leven: Regine Olsen. Regine en Søren maken kennis in 1837, flirten met elkaar op wandelingen in het park en verloven zich uiteindelijk in 1840. Prachtig. Lees wat Kierkegaard in zijn dagboek over haar schreef:
‘You, sovereign queen of my heart, Regina, hidden in the deepest secrecy of my breast, in the fullness of my life-idea, there where it is just as far to heaven as to hell—unknown divinity! … O, I will throw everything away in order to become light enough to follow you.’ [van Wikipedia]
Dus hij heeft zijn levens-idee gevonden! Wat heerlijk! Hij zocht naar een idee om voor te leven en hier is ze. Zij houdt ook van hem, de liefde is wederzijds. Wat kan een mens verder nog verlangen! Ze zullen de sprong in het onbekende wagen en trouwen.
Eh, nee.
Een jaar later verbreekt Kierkegaard de verloving. Maar waarom in hemelsnaam?! Voor zichzelf heeft hij daar een duidelijk antwoord op, een mooi verhaal. Opeens weet hij zeker dat hij Regine ongelukkig zal maken; hij zal geen goede echtgenoot kunnen zijn. Hij is een melancholisch type, altijd aan het studeren, aan het schrijven en denken, niet echt bezig met geld verdienen. En hij wil haar niet de ellende aandoen die hij in de toekomst denkt te zien. Of zij het daarmee eens is? Dat interesseert hem niet echt. Integendeel, hij besluit dat de hele episode voor haar makkelijker te verteren zal zijn als hij zich als een klootzak gedraagt. Dan zal ze denken: het is maar goed dat ik op tijd onder dat huwelijk uit ben gekomen, met die nare man, ik mag mezelf gelukkig prijzen. Dus hij gedraagt zich als een echte klootzak.
Filosofen zijn ook mensen.
Nu kun je denken, net als bij het citaat op de steen langs het kustpad: ach, hij komt er wel overheen, hij leert ervan, hij was gewoon niet meer verliefd en durfde het niet te bekennen. De waarheid zeggen was te veel voor hem. Je bent 27, je vindt wel een ander. Kierkegaard niet. Hij bleef bij zijn keus en sleet de rest van zijn leven als single (hoewel dat een beetje vreemd klinkt in dit geval). Hij bleef aan Regine denken, zij bleef de liefde van zijn leven. In het kleine Kopenhagen van de negentiende eeuw probeerde hij contact met haar te houden; hij schreef zelfs brieven naar haar echtgenoot. Want Regine trouwde niet veel later een goede partij en had een lang en schijnbaar gelukkig leven.
Wat moeten we met dit verhaal? Ik denk niet dat veel mensen zich kunnen identificeren met het extreme liefdesleven van Kierkegaard, met die ene onvervulde liefde die een heel leven mee gaat. Toch zijn er wel mooie gedachten uit te halen om verder over na te denken.
Love is… een leap of faith, een keuze en idee. Maar ook een verantwoordelijkheid; als je kiest voor een geliefde kies je voor de verantwoordelijkheid voor het geluk van een ander. En liefde is… onmogelijk voor enkelen.
Na dit ronddwalen in het verleden, in Parijs met Proust en in het onbekende, is het tijd om terug te keren op aarde. Ik vond toevallig Kierkegaards ‘meest favoriete plek’, een steen groter dan ikzelf langs een pad aan de kust. Maar wat ligt er achter de steen? De zee natuurlijk, maar ook een soort klif. Ik denk dat de échte favoriete plek hier was, aan de rand van de afgrond. Ik stel me hem voor, 22 jaar oud, peinzend over zijn leven en de toekomst. Hij kende Regine nog niet, maar droeg al het idee met zich mee dat hij moest leven voor… een idee. Toen ontmoetten ze elkaar en alles liep verkeerd.
Hij moet na het verbreking van de verloving wel terug gekomen zijn op zijn favoriete plek, uitkijkend over de kliffen en de zee, in contemplatie over zijn keuzes en over die sprong in het onbekende. En nu was ik weer terug in International People’s College, een bijzondere locatie, waar alles kan gebeuren….
Think about it.