Vladimir Solovjovs Over liefde stond al jaren op mijn ‘nog te lezen’-lijst. Het duurde tijden voor ik het tweedehands op de kop kon tikken, toen stond het nog een tijd te verstoffen op de plank en nu ik het eindelijk heb gelezen, vraag ik me af waarom. Ik kan de redenen niet meer terughalen die ik ooit had – het zal naar aanleiding van een artikel of boek zijn geweest. Aan de andere kant: doe mij een negentiende-eeuwse Rus, ik ben hoe dan ook geïnteresseerd.

Solovjov lijdt aan een kwaaltje waar meer filosofen last van hebben, en dat de filosofie soms het aanzien van ijdel tijdverdrijf voor krankzinnigen geeft. Hij gaat uit van een wereldbeeld dat totaal belachelijk is, om het cru te stellen. Een wereldbeeld waar ik rationeel en emotioneel niet in mee kan gaan, nu niet en nooit niet. Wat is liefde? Het ultieme einddoel van de mensheid, waardoor zij het dierlijke en sociale overwint en de onsterfelijkheid bekomt. Of dit laatste nu helemaal letterlijk moet worden genomen, durf ik niet te beweren – want uiteindelijk draait het om het realiseren van het licht Gods, van een religieuze liefde die van de geliefde een religieus object maakt. Doet er ook niet toe, want alleen al het volkomen serieus beschreven idee van een doelgerichte geschiedenis met nota bene onsterfelijkheid als hoofdprijs voor de mens, laat bij mij het licht uitgaan.

Dat is jammer, want er staat ook veel moois in Over liefde. Solovjovs filosofie van de liefde heeft nog een andere kant, naast dit onsterfelijkheidsideaal in het licht van God. Hij benadrukt steeds dat het romantische idee van versmelting en eenheid, waar liefde vaak mee wordt geassocieerd, verkeerd is. In de liefde draait het juist om twee individuen die in elkaar het unieke herkennen en in stand willen houden. Het beschouwen van de ander in zijn individualiteit, houdt automatisch in dat je ook je eigen individualiteit behoudt. Je kunt niet het unieke van je geliefde waarderen en tegelijk jezelf uitvlakken of opofferen. Elke liefde is egoïstisch, zegt men, maar dat is dus precies wat Solovjov op prijs stelt. Zijn filosofie van de liefde is ook een filosofie van de eigenliefde. In a Dr. Phil kind of way.

Solovjov is ondanks zijn gebabbel over onsterfelijkheid en kosmische geschiedenis ook praktisch. Toegegeven, je moet er een beetje naar zoeken en het zou al makkelijker zijn als hij gewoon seks schreef als hij seks bedoelde en verliefdheid waar het gaat om verliefdheid. Het mooie is dat Solovjov verliefdheid en seks niet afdoet als oppervlakkige lustgevoelens die niets met ware liefde te maken hebben (let wel, hij schreef in de negentiende eeuw). Integendeel, verliefdheid is volgens hem het toppunt van ware liefde en ware liefde bestaat erin de verliefdheid vast te houden. Als je verliefd bent, zegt hij, zie je iemand op een heel andere manier dan normaal. Maar niet een op verkeerde manier, nee op de enig juiste manier. Een verfrissende gedachte. (Volgens Solovjov zie je dan het licht van God en onsterfelijkheid etc etc, maar dat slaan we even over.) Helaas vertelt Solovjov er niet bij hoe je deze zienswijze kunt volhouden. Uiteindelijk geeft hij toe dat liefde voor een persoon kan overgaan. We houden van de liefde en die kan in verschillende mensen gestalte krijgen, zegt hij. Dat klinkt dan weer heel realistisch, maar komt toch over als een zwaktebod.

Ik houd toch meer van de verhalende filosofen, die door een beschrijving van het concrete proberen het algemene zichtbaar te maken. Zoals Kierkegaard, een andere negentiende-eeuwer. Ook hij heeft veel over de liefde geschreven. Niet dat je van Kierkegaard kunt leren hoe je verliefdheid volhoudt. In elk geval niet op een leefbare manier (ook niet op een onsterfelijke manier trouwens). Kierkegaard bleef zijn leven lang trouw aan de verloofde die hij zelf aan de kant zette. Het extreme karakter en de irrationaliteit die aan die liefde ten grondslag ligt, maakt op mij meer indruk dan de etherische gedachtengang van Solovjov. Volgens de inleiding van Over liefde kende Solovjov zelf meerdere liefdes. Een van hen liet hem bruut vallen, door naar binnen te gaan bij een feestje, hem te laten wachten en nooit meer naar buiten te komen. Het pakje sigaretten van de negentiende eeuw. Daar had ik nou wel over willen lezen. Wat voor goddelijk licht had die vrouw? Hoe kon hij daarna nog verliefd worden en dat vasthouden? En waarom viel hij jarenlang voor een getrouwde vrouw die de fysieke aangelegenheden met een ander regelde? We zullen Kierkegaard moeten lezen om dat te begrijpen.