Rolmodellen van Thomas More tot 50 Cent


‘A man for all seasons’ werd Thomas More door zijn vrienden genoemd. En die vrienden waren zelf al niet de minste: Erasmus was More’s beste vriend. In een brief schreef More aan hem ‘my darling’, en Erasmus hield het bij mellitissime Thoma (‘zoetste Thomas’). ‘A man for all seasons’ klinkt in hedendaagse oren misschien niet direct als een aanbeveling. Het riekt naar draaikonterij en opportunisme of naar de manier waarop verschillende mensen en partijen voorgangers claimen. Nietzsche is in die zin ook een man voor alle seizoenen (van de massaliteit van de nazi’s tot de artistieke Einzelgänger), net als alle filosofen van de Verlichting.

Een draaikont of opportunist is echter wel het laatste dat je More zou noemen. Hij is juist een man uit één stuk, zo staat in het boekje van Wil Derkse dat ik over hem las. Iemand met een goed humeur en goede humor, intelligent en belezen, maar ook bescheiden en devoot. Onder zijn Lord Chancelor kostuum droeg hij een haren hemd, ter zelfkastijding.

Juist een man (mens) uit één stuk is ook een mens voor alle seizoenen. Iemand naar wie je je kunt richten in de meest uiteenlopende omstandigheden. Een rolmodel. Rolmodellen zijn hot tegenwoordig, omdat ze een antwoord geven in een tijd zonder vaststaande moraal. Maar eigenlijk is het een vorm van ethiek die teruggaat tot Aristoteles. In plaats van te vragen wat je moet doen (volgens de wet of de norm), stel je de vraag ‘Wat zou mijn rolmodel doen?’ Wil daar een antwoord uitrollen, dan moet diegene wel een mens uit één stuk zijn én ‘a man for all seasons’.

In een tijd waarin je jezelf voortdurend moet uitvinden zonder vast richtsnoer en waarin de wereld steeds sneller gaat, biedt de praktische ethiek van het rolmodel een uitkomst. Een pragmatische aanpak die uitgaat van unieke situaties en verhalen. En van de feilbaarheid van de mens, die kan, moet, mag leren van zijn fouten. Misschien verklaart dat ook de populariteit van de biografie tegenwoordig: we willen weten hoe anderen het doen, welke beslissingen zij hebben genomen en welke obstakels overwonnen op de weg naar succes. Ook zie je overal de held opduiken, de uitzonderlijke mens, ons aller voorbeeld. Tegelijkertijd wordt de held vermenselijkt, en niet voor niets; hij moet binnen ons bereik blijven.

Maar is dit wel echt zo’n mooie ethiek voor de eenentwintigste eeuw? Zijn de grootste rolmodellen tegenwoordig niet van die verachtelijke Hollywoodsterren en hitmachines die alle moraal opzij hebben gezet voor het grote geld? Paul van Tongeren vertelde eens in een lezing over een onderzoek dat gedaan was naar de voorbeelden van jongeren. 50 Cent scoorde hoog. Lekker rolmodel, zou je denken. Navraag leerde echter dat de redenen dat hij als voorbeeld werd gezien, naadloos aansloten bij de Aristotelische deugden. Hij had op eigen kracht veel bereikt, was niet bang en werd bewonderd om zijn talent. Prima stof tot navolging.

Ook Nietzsche beschrijft het navolgen van een voorbeeld als de manier om jezelf te worden (en dan natuurlijk een goed zelf, niet een lamzakzelf). Daar heb ik al eerder over uitgeweid. Nietzsches voorbeeld: Schopenhauer. En nu is Nietzsche zelf weer een voorbeeld voor anderen (hoewel niemand zou willen eindigen als hij, weggestopt in een krankzinnigengesticht). Dat is een belangrijke notie: het navolgen van een rolmodel is pas de eerste stap op weg naar het worden van jezelf. Het navolgen moet overgaan in doen. Een mens uit één stuk handelt vanuit zichzelf. (Wat ook weer niet betekent dat je niet je leven lang van anderen kunt leren. Zover was ook Aristoteles al.)

Rest de vraag: wie zijn je eigen rolmodellen? Lezers van dit blog kennen er een paar van de mijne. Marcel Proust is er een. Jack White is een andere. En natuurlijk Uma Thurman in Kill Bill, de ultieme vrouwelijke held, onverschrokken, liefdevol, blond en in het bezit van een motorrijbewijs. Wat deze drie totaal verschillende helden gemeen hebben? Misschien wel hetzelfde als 50 Cent: op eigen kracht veel bereiken, niet bang zijn en bewonderd worden om je talent. Deed Thomas More dat ook niet allemaal? Bestaat er dan toch een universele moraal?


Geplaatst

in

door