‘Ze heeft altijd glashelder gezien wat ze niet, of niet langer, wil. Maar buiten de weigering lag nooit een wens.’
Wie wil je worden? Wat wil je doen? De vrijheid om je eigen leven vorm te geven en uit alle mogelijke levenspaden zelf een pad te kiezen en te volgen lijkt vanzelfsprekend. Maar die vrijheid is niet alleen een verworvenheid, ze is ook een opgave. Door de jonge, Nederlandse vrouw Emma in het afgelegen Oekraïense dorp Zagoeblene neer te zetten, laat Florence Tonk in haar roman Blijf bij ons zien dat vrijheid alles behalve vanzelfsprekend is.
De filosofie onderscheidt twee soorten vrijheid. Negatieve vrijheid betekent dat je niet beperkt wordt door externe omstandigheden zoals armoede, gevangenschap of onderdrukking. Is die vrijheid eenmaal bereikt, dan pas komt er ruimte voor positieve vrijheid; de vrijheid om keuzes te maken en je te ontwikkelen vanuit een interne motivatie. Emma beschikt over beide soorten vrijheid, maar wat doet ze ermee? Weinig. Haar vriend krijgt een baan aangeboden in de Oekraïne en zij gaat mee. Uit interne overtuiging? Nou nee: ‘Ze is hier aangespoeld dankzij Rogier.’
In het appartement in Kiev verveelt ze zich en ze trekt zich terug in een vervallen datsja op het platteland. Daar leert ze mensen kennen die niet eens aan de eerste vorm van vrijheid toekomen. De dorpsbewoners maken weliswaar het beste van hun armetierige bestaan, maar blijven gevangenen van hun bestaan. De kernramp bij Tsjernobyl die hun geliefden heeft ontnomen, slecht onderwijs en algeheel gebrek bepalen hun levensloop. Weggaan is haast onmogelijk.
Emma droomt over een leven met haar minnaar Fedja. Ze weet dat het bij dromen moet blijven. Niet alleen is hij getrouwd, hij zal ook nooit met haar een leven op kunnen bouwen in Nederland. ‘Eerst zat zijn land van binnen op slot, en nu van buiten.’ Ze ziet hem voor zich, op de bank van haar gedroomde Nederlandse thuis. Een gevangene, die van zijn cel in Zagoeblene overgeplaatst is naar een andere cel een paar duizend kilometer verderop.
Het opent haar de ogen voor haar eigen bevoorrechte positie. En voor het feit dat ze daar bar weinig gebruik van maakt. Waarom heeft ze zich eigenlijk laten aanspoelen in Zagoeblene? Misschien juist om weg te lopen voor de opgave van de vrijheid. ‘Misschien is dat het, misschien vormt Zagoeblene de ultieme ontsnapping aan die vraag waar ze al haar hele leven voor wegloopt. Wegkruipen tussen de mensen die niets te willen hebben in een dorp waar niets is, niets valt te willen. Waar je het moet doen met aarde, lucht, groen, een mottige dorpswinkel, een bushalte en een school.’
Tonk laat de landerige onbepaaldheid van Emma’s leven in het dorp met een knal uit elkaar spatten. Of zij nu wél een eigenhandige keuze zal maken en haar leven op een positieve manier richting zal geven, kom je niet echt te weten. Dat maakt niet zoveel uit. Het is de worsteling die aan een keuze vooraf gaat die interessante literatuur oplevert. Emma vertrekt in het ongewisse. De arme dorpelingen blijven achter met hun eigen worstelingen. Net als de lezer.
En ‘het is alsof er een barst in de wereld wordt gedrukt, waar allerlei nieuwe, opwindende, afschrikwekkende mogelijkheden doorheen sijpelen.’
Dit stuk maakt deel uit van de Blogtournee over Blijf bij ons.