‘Nog voordat deze woordenwisseling was afgelopen, had Amestris de koninklijke lijfwacht al bij zich ontboden. Toen begon de verminking van de vrouw van Masistes. De koningin sneed haar borsten, neus, oren en lippen af en wierp die voor de honden. Daarna werd haar tong uitgerukt. In die deerniswekkende toestand werd de vrouw naar huis gestuurd.’
Deze passage uit Het verslag van mijn onderzoek van Herodotos haalt Ryszard Kapuściński aan in Reizen met Herodotos. Herodotos was zijn grote voorbeeld, niet alleen als reisjournalist maar ook als mens. Kapuściński vertelt over de oude Griek die als eerste de wereld wilde beschrijven en daarbij alleen van zijn eigen waarneming uitging, van de verhalen die hij zelf hoorde en de gesprekken die hij zelf voerde en beschrijft via die weg ook zichzelf. Het is een zelfportret in spiegelschrift.
Wie Kapuściński was, laat hij zien in de volgende alinea:
‘Zei Amestris iets tegen haar schoonzus toen ze haar onder handen nam? Schold ze haar uit onder het langzaam, stukje voor stukje, afsnijden van haar borst (het scherpe staal was toen nog onbekend)? Schudde ze met haar vuist waarin ze een bebloed mes vasthield? Of hijgde ze alleen en siste ze van de haat? Hoe gedroegen de lijfwachten de het slachtoffer stevig moesten vasthouden? Ze gilde het zeker uit van de pijn, ze trok en probeerde zich los te rukken. Stonden zij naar de vrouwenborsten te kijken? Zwegen ze, geschrokken? Giechelden ze stiekem? Of viel de schoonzus, omdat haar gezicht toegetakeld werd, telkens weer flauw en moest ze om de haverklap met water worden besprenkeld? En de ogen? Heeft de echtgenote van de koning haar ogen uitgestoken? Herodotos zegt er niets over. Was hij het vergeten? Of was het misschien Amestris die het vergeten was?’
Deze vragen stelde een oude Griek niet, het zijn vragen die dateren van na de uitvinding van de psychologie en de modernistische literatuur. Dat doet niets af aan de grootheid van Herodotos, maar toont wel de eigen grootheid van Kapuściński. Juist zijn bescheiden opstelling, in de schaduw van zijn leermeester, doet hem schitteren.
Daarnaast geeft Kapuściński op zijn beurt een les, stelt een voorbeeld als schrijver en als mens. Het is zo makkelijk om een neutraal verslag van extreme gruwelijkheden te lezen en weer te vergeten. Pas als je de vragen stelt die daarachter schuilgaan, dringt de intensiteit ervan tot je door. Het is van groot belang die vragen te blijven stellen, ook al kun je ze niet beantwoorden.